काठमाण्डाैँ । चिसो बढ्दै जाँदा नेपालमा निमोनियाका बिरामीको संख्या वर्षेनी बढ्ने गरेको देखिन्छ । चिसोबाट पर्याप्त रूपमा जोगिन नसक्नु, कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली, धुवाँ–धुलो र धूम्रपानजस्ता कारणले जाडोमा निमोनियाको जोखिम बढी हुन्छ । विशेषगरी धेरै चुरोट खाने व्यक्ति तथा धुलो–धुवाँयुक्त वातावरणमा काम गर्नेहरू निमोनियाकाे उच्च जोखिममा पर्छन् । यस्ता व्यक्तिहरूमा शरीरको ‘सेल्फ क्लियरेन्स मेकानिजम’ कमजोर हुने भएकाले फोक्सोमा पुगेका कीटाणु छिटो बाहिर निकाल्न सकिँदैन र निमोनियाले सजिलै आक्रमण गर्छ ।

निमोनिया फोक्सोमा हुने संक्रमण हो, जुन ब्याक्टेरिया, भाइरस वा फङ्गसका कारण हुन्छ । सामान्य रुघाखोकी, फ्लु वा अन्य श्वासप्रश्वाससम्बन्धी संक्रमणका कीटाणु साससँगै फोक्सोसम्म पुग्दा निमोनिया हुन सक्छ । संक्रमित व्यक्तिको खोकी वा हाछ्युँबाट निस्कने थोपाका माध्यमबाट पनि यो रोग सर्न सक्छ । कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली भएका बालबालिका, वृद्धवृद्धा, कुपोषित व्यक्ति तथा दीर्घ रोगीहरूमा निमोनियाको जोखिम बढी हुन्छ । त्यस्तै, अत्यधिक चिसोमा बस्नु, प्रदूषित वातावरणमा धेरै समय बिताउनु, धूम्रपान गर्नु वा रुघाखोकीको समयमै उपचार नगर्नुले पनि निमाेनियाकाे संक्रमण गहिरिँदै फोक्सोसम्म पुग्न सक्छ ।

ज्वरो आउनु, लगातार खोकी लाग्नु, सास फेर्न गाह्रो हुनु, छाती दुख्नु, थकान महसुस हुनु तथा कहिलेकाहीँ खकारमा रगत देखिनु निमोनियाका मुख्य लक्षण हुन् । 

जाडोमा निमोनिया बढी हुनुको मुख्य कारण हाम्रो स्वासनलीमा रहेका ससाना सिलिया हुन् । यी सिलियाले खकार र सिँगानको माध्यमबाट फोक्सोमा पुगेका जीवाणु बाहिर निकाल्ने काम गर्छन् । तर जाडो मौसममा चिसोका कारण यी सिलिया निष्क्रिय वा कम सक्रिय हुन्छन् । यसले फोक्सोमा कीटाणु जम्ने सम्भावना बढाउँछ र निमोनियाको जोखिम बढ्छ ।

जाडोमा निमोनियाबाट बच्न न्यानो कपडा लगाई चिसो हावा र पानीबाट जोगिनु निकै नै आवश्यक हुन्छ  । निमोनियाबाट बच्न हात साबुनपानीले बारम्बार धुने, खोकी वा हाछ्युँ गर्दा रुमाल वा टिस्यु प्रयोग गर्ने जस्ता सरसफाइका उपाय अपनाउनुपर्छ । फ्लु र निमोनियाका खोप विशेषगरी साना बच्चा, वृद्ध तथा दीर्घ रोगीहरूका लागि निकै उपयोगी हुन्छन् । सन्तुलित र पोषणयुक्त खाना खानु, प्रशस्त पानी पिउनु र पर्याप्त आराम लिनुले शरीरको रोगसँग लड्ने क्षमता बढाउँछ । 

निमोनियाको उपचार बिरामीको उमेर, स्वास्थ्य अवस्था र संक्रमणको अवस्थाअनुसार फरक–फरक हुन्छ । निमोनिया ब्याक्टेरियाका कारण भएको हो भने चिकित्सकको सल्लाहअनुसार एन्टिबायोटिक औषधि प्रयोग गरिन्छ भने भाइरसका कारण भएको निमोनियामा प्रायः सहायक उपचार, आराम तथा आवश्यक परेमा एन्टिभाइरल औषधि दिइन्छ । त्यस्तै सास फेर्न गाह्रो भएमा अक्सिजन दिनुपर्छ र अवस्था गम्भीर भएमा अस्पतालमा भर्ना गरी निरन्तर निगरानी गरिन्छ । 

बालबालिका, वृद्धवृद्धा र दीर्घ रोग भएका व्यक्तिमा जटिलता बढ्न सक्ने भएकाले समयमै उपचार अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।