काभ्रेपलाञ्चोक । विसं १९९३ असोज ३ गते जन्मनुभएका हरिप्रसाद सापकोटा पनौती नगरपालिका–१ (तत्कालीन रयाले गाविस)का अगुवा तथा कम्युनिष्टका लागि सेल्टरदाताका रूपमा अविचलीत रहेका थिए । विसं २०५३ सालमा श्रीमतीको मृत्युभएपछि गाउँबासीले हरिप्रसादलाई छोरा नभएको भनेर गरेको हेलारदुर्व्यवहारविरुद्ध छोरीहरूलाई समाज परिवर्तनको अभियानमा लगाएर आमा र बुबा दुवैको कर्तव्य निभाउँदै आएका थिए । गत साउन २५ गते ९१ वर्षीय हरिप्रसादको निजी निवासमा निधन भएको हो ।

बुबाको किरिया बसेका उनका तीन छोरीलाई प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले समवेदना व्यक्त गरेका छन् । उनीहरूले टेलिफोनमार्फत किरियापुत्रीलाई समवेदना व्यक्त गरेका छन् । भण्डारीले बुधबार र प्रम ओलीले सोमबार उनीहरूलाई टेलिफोन गरी समवेदना व्यक्त गरेको जनाइएको छ ।

प्रधानमन्त्री एवं नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी(एमाले)का अध्यक्ष ओलीले काभ्रेपलाञ्चोकको पनौती नगरपालिका–१ रयालेका हरिप्रसाद सापकोटाको निधन भएकोमा श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै सोमबार परिवारजनमा समवेदना व्यक्त गरेको उनको सचिवालयले जनाएको छ । उनले सापकोटा परिवारमा परेको शोकको घडीमा दुख व्यक्त गर्न टेलिफोन गरेर छोरीहरूले गरेको सहास र सामाजिक चेतना तथा परिवर्तनको प्रशंसा गरेका थिए ।

एमाले धादिङका सचिव राधिका सापकोटाको मोबाइलमा फोन गरेर बुबाको काजक्रियामा बस्नुभएका राधिकासहित बनेपा नगरपालिकाका उपप्रमुख बिमला सापकोटा र बौद्धिक परिषद् काभ्रेपलाञ्चोकको कोषाध्यक्ष निर्मला सापकोटालेसमाज परिवर्तनका लागि चाल्नुभएको उक्त कदमको प्रशंसा गरेका छन् ।

त्यस्तै, पूर्वराष्ट्रपति भण्डारीले बुधबार राधिकालाई टेलिफोन गरी ‘धेरै धेरै समवेदना छ’ भनिएको पारिवारिक स्रोतले जनाएको छ । उनले ‘छोरीहरूले बुबाको किरिया बस्छुभन्दा समाजले स्वीकार्नु पर्ने हो, किन विरोध गर्नुपर्ने’ भन्दै आलोचना समेत गरेकी छिन् ।

दश दिनमा संस्कारअनुसार आफन्त दाजुभाइले ‘गौत’ खाएर चोखिनुपर्नेमा अन्यत्रै बसेर आएकोमा छोरीहरूले दुःख व्यक्त गरेका छन् । स्व हरिप्रसादका पाँच छोरीमध्ये तीन जना अहिले किरिया बस्नुभएको हो । दुई छोरी अस्वस्थताका कारण किरिया नबसेको जनाइएको छ ।

उनीहरूले विसं २०५२ मा आँफूहरू सानै भएपनि आमा बित्दा किरिया बस्छुभन्दा समाजले अस्वीकार गरेको गुनासो गरेका छन् । छोरा नभएका कारण तीन छोरीले गत साउन २६ गते दागबत्ती दिएर सापकोटाको दाहसंस्कार गरेका थिए । दागबत्ती दिएर दाहसंस्कार गरेपछि स्थानीयले त्यस क्रियाकलापलाई स्वीकार्न चाहेका थिएनन् । समाजको बहिस्कारको चेतावनी दिएकाबीच उनीहरू बुबाको किरियामा बसेका छन्।

आँफूहरू किरियामा बस्दै गर्दा बहिस्कार गर्नेसम्बन्धी समाजका अगुवाहरूको बैठक बसेको खबर पाएपछि उपप्रमुख सापकोटाले सामाजिक सञ्जालबाट आक्रोश पोख्दै लेखेकी थिईन्, “महिलामाथिको विभेद् कहिले अन्त्य हुन्छ, आफ्ना बाबाको काजकिरिया गर्दा सामाजिक बहिष्कारको बैठक हुँदैछ । यो समाज र दाजुभाइ भन्नेले हामीलाई पीडामाथि पीडा थप्ने बहस र बैठक तुरुन्त रोक्न अनुरोध छ । हामीले अरु कसैको वंशमा दखल गरेका छैनौँ, हामी अब थप पीडा सहनसक्ने अवस्थामा छैनौँ ।” बाबुको शव जलाउँदै गर्दा दाजुभाइ र छिमेकीले यतिकै छोडेर हिडेका थिए ।

“ख्याल गर तिमीले चलाएको बहस कानुन र संविधानको पनि बर्खिलाप छ । हामीले गरेको यो कामले हजारौँ छोरीमाथि न्याय हुनेछ । खबरदार यो छलफल र बहस रोकिहाल, हामी बहिसकार हुन तयार छौँ । १३ दिन हाम्रो बुबाको घरमा बसेर काजकिरिया गर्न देऊ, पीडा नदेऊ, १३ दिनपछि सदाका लागि माइतीको ढोका बन्द गरेर कर्म घर फर्कने छौँ । समाजको डर लाग्ने कृपया हामीलाई साथ दिनुपर्ने बाध्यता नसम्झनु होला, तपाईंहरू स्वतन्त्र हुनुहुन्छ”, उपप्रमुख सापकोटाले लेखेकी छिन्। उनले आँफूहरू बहिस्कार हुन तयार रहेको भन्दै कानुन र संविधानविपरित काम नगर्न चेतावनीसमेत दिएकी थिईन् ।

सापकोटा दिदिबहिनीले बुबाको किरियामा बसिरहेको अवस्थामा उनीहरूलाई सामाजिक बहिस्कारको प्रयास भएकोप्रति सामाजिक सञ्जालमार्फत आक्रोश पोखेका छन् भने उनीहरूको कदमलाई समर्थन गर्दै सामाजिक सञ्जालमा हजारौँ पोष्टहरू शेयर भएका छन् ।

छोरीहरूलाई काजकिरिया गर्न सापकोटा परिवारका पुरोहितले अनुमति दिएपछि उनीहरू किरिया बसेका हुन् । समाजले पुरोहितलाई पनि बहिस्कार गर्नेसमेतको धम्की दिइएपछि उनीले आफूले ‘विधी’ गराउन नसक्ने बताएपछि अर्का पुरोहितबाट काजकिरियाको काम भइरहेको उपप्रमुखको भनाइ छ । आज काजकिरियाको काम सकिँदैछ ।

नेपालको संविधान र मुलुकी देवानी संहिताले छोरा र छोरीलाई समान अधिकार दिएको छ । यस्तै संहितामा छोरीले बुबाको सम्पत्ति लिन, उत्तराधिकारी बन्न र काजकिरिया गर्न बराबर अधिकार राख्नसक्ने उल्लेख गरिएको छ ।