रौतहट । सामाजिक अभियान्ता सलेन्द्र यादवको टोलीले हालै सार्वजनिक गरेको नयाँ भिडियोले फेरि एक पटक समाजलाई झकझक्याएको छ। भिडियोमा विद्यालय पोसाक लगाएका केटाकेटीहरू विद्यालय जाने बहानामा घरबाट निस्किन्छन्, तर विद्यालय नपुगी सुगर मिल, चौर र झाडीमा गएर ‘वाटर गन’ (Water Gon) अर्थात् बोतलमा बनाइएको पानी हान्ने उपकरण प्रयोग गर्दै रमाइरहेका देखिन्छन् । उनीहरूमध्ये कतिपयले पानीमा रङ मिसाएर खेल्ने, कतिपयले गाँजा र चुरोट सेवन गर्दै सोही हतियारबाट साथीहरूलाई हान्ने कार्यसम्म गरेका छन् ।

सामाजिक अभियान्ता यादवको चेतावनी छ, ‘आजका विद्यार्थीहरू सिर्जनशीलता होइन, गलत ठाउँमा प्रयोग भइरहेका छन् । बोतलको खेल रमाइलो होइन, चेतावनी हो !’ पहिलो नजरमा यो खेल रमाइलो देखिन्छ । प्लास्टिकको बोतलमा प्वाल पारेर ट्युब वा स्ट्रो जडान गरी, पानी हाली र नोजलबाट छ्याप्ने यो सस्तो र सजिलो ‘खेलौना’ हो । तर जब यो विद्यालय उमेरका बालबालिकाले अभिभावक र शिक्षकको निगरानी बिना प्रयोग गर्न थाल्छन्, तब समस्या गम्भीर हुन्छ ।

रौतहटको विभिन्न गाउँमा देखिएको दृश्यमा केटाकेटीहरू ‘वाटर गन’ प्रयोग गरेर साथीहरूको अनुहारमा पानी हान्दै हाँसीरहेका छन् । तर त्यस पानीमा कहिलेकाँही रङ, धुलो, फोहोर र कहिले त सोडा वा रासायनिक पदार्थ पनि मिसाइन्छ । जसले आँखामा, छालामा र स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पार्न सक्छ ।

अभिभावकको मौनता : छोराछोरी घरबाट निस्कँदा त हेर्नु भयो, तर कहाँ गए ?
सलेन्द्र यादवले अभिभावकहरूलाई खुला प्रश्न गरेका छन् के तपाईंलाई थाहा छ, तपाईंको बच्चाले बोतल किन काटेको छ ? किन नोजल खोज्दै हिँडेको छ ?’ अभिभावकहरूलाई लाग्छ बच्चाले कुनै विज्ञान परियोजना बनाइरहेको छ, तर वास्तविकता फरक छ । विद्यार्थीहरूले यो ‘वाटर गन’ प्रयोग गरेर साथीहरूलाई डराउने, भिड्ने र सडकमा पानी हान्ने काम गरिरहेका छन् । कति अभिभावकहरू त मोबाइलमा व्यस्त छन्, तिनीहरूलाई बच्चाले घरमा के बनाइरहेको छ भन्ने समेत थाहा छैन ।

यादव भन्छन्, ‘बोतलको हतियार घरमै बनेको छ, तर अभिभावकहरू बेखबर छन् । यो केवल बालखेल होइन, भविष्यको खतरा हो ।’ अब अभिभावकले बुझ्नुपर्ने समय आएको छ शिक्षा केवल स्कूलमा होइन, घरबाट सुरु हुन्छ । विद्यालय प्रशासन : हाजिरीमा जिम्मेवारी सकिन्छ ?
विद्यालयहरूमा शिक्षक र प्रधानाध्यापकहरूले हाजिरी लिएर जिम्मेवारी पूरा भयो भन्ने मनस्थिति बनाएका छन् । तर सलेन्द्र यादवको टोलीले देखाएको भिडियोमा विद्यालयका युनिफर्म लगाएका विद्यार्थीहरू विद्यालय नपुगी चौरमा वाटर गन खेल्दै, धुमपान गर्दै, एक–अर्कालाई पानी र फोहर पदार्थ हान्दै छन् ।

यदि विद्यार्थी विद्यालय नपुगी झाडीमा पुगे भने, त्यो कसको गल्ती हो ? विद्यालयको निगरानी प्रणाली कहाँ छ ?
सामाजिक अभियान्ता यादवले प्रश्न गरेका छन् विद्यालयमा शिक्षा होइन, मौनता बढ्दैछ । हरेक हाजिरीमा भविष्य हराइरहेको छ । उनले विद्यालयहरूमा निगरानी प्रणाली स्थापना गर्न, सीसीटिभी र स्वयंसेवक परिचालन गर्न सुझाव दिएका छन् । समाज र ‘वाटर गन’ रमाइलो संस्कृति कि बर्बादीको सुरुवात रौतहटका चौर, बाटो र पार्कहरूमा अहिले ‘वाटर गन’ खेल्ने चलन फैलिँदै गएको छ । केही युवाहरूले यसलाई रमाइलो, केहीले टिकटक भिडियोको सामग्री बनाएका छन् । तर यो रमाइलोभन्दा बढी खतराको खेल बन्न थालिसकेको छ ।

कति केटाकेटीले बोतलमा रासायनिक पदार्थ मिसाएर छ्याप्दा साथीको आँखामा समस्या भएको उदाहरणहरू पनि बाहिर आएका छन् । तर समाज मौन छ । अभियान्ता यादव भन्छन्, ‘मौनता अपराध हो । जब बच्चा गलत दिशामा जान्छ, त्यो केवल उसको गल्ती होइन, हाम्रो सामुहिक बेवास्ता हो ।’ सलेन्द्र यादवको टोलीले अहिले ‘Stop Water Gon Culture’ नामक अभियान सुरु गरेको छ । भिडियोमा विद्यार्थीहरू विद्यालयको सट्टा सुगर मिल र चौरमा गएर बोतलबाट पानी हान्दै खेलिरहेका दृश्यहरू देखाइएको छ ।

यादव भन्छन्, ‘यो दृश्य देखाउँछ कि विद्यालय केवल पढाइको ठाउँ होइन, भड्किने ठाउँ बन्दैछ । अब हामी मौन रहने छैनौं ।’ उनले स्थानीय प्रशासन, प्रहरी र विद्यालयहरूलाई पत्र पठाउँदै वाटर गन प्रतिबन्ध अभियान सञ्चालन गर्न माग गरेका छन् । उनले विद्यालय वरिपरि २०० मिटरभित्र ‘पानी हान्ने उपकरण’ र ‘नशायुक्त पदार्थ’ प्रयोग पूर्ण रूपमा रोक्नुपर्ने बताए ।

सलेन्द्र यादवले आफ्ना अभिभावक र शिक्षकहरूलाई यस्तो खुला सन्देश दिएका छन् बालबालिकाको प्रत्येक क्रियाकलापमा ध्यान दिनुहोस् । घरमा ‘बोतल काट्ने’ वा ‘ट्युब जोड्ने’ काम देख्दा सोधपुछ गर्नुहोस् । विद्यालयमा पनि विद्यार्थीको उपस्थिति र गतिविधि नियमित रूपमा अनुगमन गर्नुपर्छ । वाटर गन, चुरोट, सुर्ती वा गाँजाको संकेत देखिए तुरुन्त विद्यालय र अभिभावकबीच समन्वय हुनुपर्छ विद्यालयले साप्ताहिक रूपमा ‘नशा–विरोधी सचेतना सत्र’ सञ्चालन गर्नुपर्छ ।

समाजको प्रतिवाद सुरु सलेन्द्र यादवको भिडियो सार्वजनिक भएपछि, स्थानीय बस्तीहरूमा चर्चा सुरु भएको छ । कसैले भनेका छन् अब हामी आफ्ना बच्चा कहाँ जान्छन् भन्ने हेर्नेछौं । कसैले भनेका छन् विद्यालयले अब केवल पढाउने होइन, अनुशासनमा पनि जिम्मेवारी लिनुपर्छ । अभियान्ता यादवले यो प्रतिक्रियालाई सकारात्मक मानेका छन् र भन्छन्, ‘यो केवल भिडियो होइन, समाज जगाउने चेतावनी हो । हामी चाहन्छौं, अभिभावक र विद्यालय मिलेर बोतल होइन, पुस्तक समाउने संस्कृति बनोस् ।’

समाधान र कार्ययोजना सलेन्द्र यादवको टोलीले सुझाएका ठोस कदमहरू यस प्रकार छन् :
विद्यार्थी निगरानी समिति गठन गरी हरेक हप्ता रिपोर्ट संकलन गर्ने ।
विद्यालय–अभिभावक संयुक्त गस्ती सुरु गर्ने ।
वाटर गन र नशायुक्त वस्तुहरू बिक्रीमा प्रतिबन्ध लगाउने ।
सामुदायिक अभियान ‘पानी होइन, भविष्य हानौं’ सञ्चालन गर्ने ।
विद्यालयमा सीसीटिभी र सुरक्षाकर्मी अनिवार्य राख्ने ।

अन्तिम चेतावनी–अब मौनता अपराध हो अन्त्यमा सलेन्द्र यादव भन्छन् बच्चाहरूको हातमा बोतल होइन, पुस्तक हुनुपर्छ । बोतलमा पानी होइन, ज्ञान भर्न सिकाऔं ।

यदि विद्यालय र अभिभावकले अब पनि ध्यान नदिए, हामीले प्रत्येक विद्यालयको बेवास्ता भिडियोमार्फत देखाउनेछौं । समाजले अब सत्य देख्नेछ र जिम्मेवारहरू लुक्न पाउने छैनन् । बोतलमा बनाइएको वाटर गन सस्तो रमाइलो हो, तर त्यसको असर गम्भीर छ । यदि आज हामी मौन रह्यौं भने भोलि हरेक हातमा यही बोतल अपराधको प्रतीक बन्नेछ ।

सलेन्द्र यादवको टोलीले दिएको अन्तिम सन्देश समाजका हरेक अभिभावक, शिक्षक र विद्यार्थीका लागि निर्देश हो खेलौना बनाउनु राम्रो हो, तर अनुशासन भन्दा ठूलो खेल कुनै हुँदैन । अब आवश्यक छ अभिभावकको जागरूकता, विद्यालयको जिम्मेवारी र समाजको सहभागिता । नत्र ‘बोतलको हतियार’ बाट सुरु भएको रमाइलो, भोलि ‘भविष्यको बर्बादी’ बन्ने छ ।